Böylesi bir teknoloji çağında yazı yazmayı öğrenmenin hazırlık aşaması olan çizgi çalışmalarının yüksek öncelikli ve önemli olmadığını düşünüyor olabilirsiniz.
Yanılıyorsunuz… Çocuklar için son derece önemli.
İlkokul 1. sınıfta hani şu kısa süreli yapıp sabırsızca harf oluşumuna geçtiğimiz çizgi çalışmalarından bahsediyorum. Bazen veliler bazen de öğretmen acelecidir.
Çocukların hem kalemi satır hizasında tutmaya çalıştığı, hem harfleri yan yana senkronize ve aynı boyutta buluşturmaya çalıştığı bu sürecin aslında ömür boyu üstüne kat çıkılacak bir temel olduğundan bahsedeceğiz şimdi. Sağlam olmazsa neler olur, onu konuşacağız. Bu çizgi çalışmalarının oluşturduğu kas hafızasının bilimsel alt yapısından örnekler vereceğiz.
Hadi gelin şimdi çizgi çalışmaları sürecini tamamlayamamış, harf oluşumu hasarlı çocukların yaşadığı olumsuzlukları hatırlayalım.
Doğru yazı yazma becerilerine sahip olamamak
Araştırmalar, okunaksız ve zayıf el yazısının aşağıdaki gibi birçok olumsuzluğu beraberinde getirdiğini ortaya koymaktadır:
- Harf oluşturmaya çabalayan çocuğun, ne yazacağına dair düşünce sürecine daha az odaklanması, dolayısıyla yazma zorluğunun dikkat eksikliğine sebep olması.
- El yazısı güçlükleri olan çocukların, hayal kırıklığı, azalan öz yeterlilik ve zayıf motivasyon gibi olumsuz yazma deneyimleri yaşamaları.
- El yazısı ince motor kontrolü gerektirdiğinden, ince motor aktiviteler prefrontal korteksinin (beynin kendi kendini düzenleme ve yürütme işlevine yardımcı olan kısmı) yanlış veya eksik uyarılması.
Gesell Gelişim Figürleri Testi
İlk başta, çocuklar kağıda karalama yapmaya başlar. Daha sonra yaklaşık 2 yaşından başlayarak bir zaman çizelgesi boyunca kağıt üzerinde işaretler yapmayı öğrenirler:
- yatay çizgiler
- dikey çizgiler
- çapraz çizgiler
- daire
- artı işareti
- kare
- çarpı
- üçgen (yaklaşık 5 yıl+)
Bu işaretler her çocuğun kendi hikayesine uygun bir zamanda gelişir. Gelişim olarak bir sonraki çizgiye geçen çocuk, sadece kas gelişimi olarak değil mental olarak da bir üst seviyeye atlar. Çocukların bu işaretleri çizebilme düzeyini Gesell Gelişim Figürleri Testi ile belirleyebiliriz. Bu test 36 ay – 72 ay arasındaki çocukların motor beceri, görsel algı, görsel hafıza, el-göz koordinasyonu, küçük kas becerilerini ölçer. Böylece bu yaş aralığındaki çocukların psiko-motor gelişimlerinin ne aralıkta olduğunu belirlemiş oluruz. Aşağıdaki linkten teste ulaşabilirsiniz.
Gesell Gelişim Figürleri Testi
Yazı yazmayı öğrenmek için en uygun zaman
Genel olarak, çocuklar işaretleri çizebildiklerinde şekilleri ve desenleri izleme, kopyalama ve yazma becerisine sahip olduklarında, harflerin nasıl oluşturulacağını öğrenmeye hazırdırlar. Yazı yazmaya sağlam bir temelle başlayabilirler.
Eğer bu temel sağlam olmazsa paylaşacak pek çok fikri olan ancak el yazısı becerileri zayıf olduğu için yazmaya isteksiz olan öğrenciler yetişiyor. Yazamadığı için öğrenmesi yarım kalan, yazmaya yetişemediği için dikkati dağılan, sınıfta koşturan, ağlayan ya da inatlaşan öfkeli çocuklar…
Gelişmiş bir el yazısının önemli bir bileşeni alıştırma yapmaktır! Şimdi sırasıyla bu alıştırmaları ve kazandırdığı özellikleri inceleyelim.
YATAY ÇİZGİLER: Kısa kısa veya tek bir satır uzunluğunda yapılan düz çizgi egzersizleri ilk aşamadır.
Yatay çizgiler çizebilen çocuklarda zaman kavramı yerleşmeye başlar.
Olay akışı ve sırası şeklinde algılama başlayan çocuk anlatımlarında önce ve sonra ifadelerine yer verir.
Sınıflardaki tarih şeridini hatırlayın. Bir çizgi üzerinde geçmiş ve şimdiki zamana kadar olaylar sıralanırdı.
Düz çizgi bilinçaltında zamanı temsil eder. 2 yaş itibariyle başlanabilir. Soldan sağa doğru olması önemlidir.
DİKEY ÇİZGİLER; Yukarıdan aşağıya doğru çizilen çizgilerdir. Çocuklarda 2. aşamayı oluşturur. Bu çizgiler hasarlı
olduğunda çocukların beden algısının da zayıf olduğunu gözlemleyebilirsiniz.
Yukarıdan aşağıya doğru konunun detaylandırıldığı kavram haritalarını hatırlayın.
Dikey çizgiler çizebilen bir çocuk yaşına uygun bir konunun detaylarını öğrenmeye hazırdır.
Bu çizgiyi düzgün çizemeyen çocuklarda duruş bozuklukları, sakarlıklar, el kol koordinasyon eksikliği
dikkat zayıflığı gözlemlenir. Yazı yazmaya başladığında da dikey çizgili harf oluşumlarında sorunlar yaşanır.
ÇAPRAZ ÇİZGİLER; Soldan sağa ve sağdan sola eğimli çizgilerdir. Yaklaşma ve uzaklaşma refleksini ifade eder. Bu çizgiyi çizebilen çocuklar yaklaşma- uzaklaşma tehlikeli- güvenli ilişkisini öğrenmek için hazırdır. Aynı zamanda üçgen oluşturmak için ön-şart çizgilerdir. Üçgen çizimi en 4-5 yaş civarında başlar.
ZİG-ZAG ÇİZGİLER; İşte karar alma sürecine hazır oluş çizgisi. Ne giyeceği ya da ne ile oynayacağı gibi yaşına uygun bağımsız kararlar alabilme becerilerine ulaşan bir çocuğun elini kaldırmadan zig-zag çizgiler çizebildiğine şahit olabilirsiniz. Bu aynı zamanda yüksek ve öfkeli çıkışları temsil eder. Eğer eğri ve yuvarlak işaret gelişimi tamamlanmazsa bu çizgiler baskın olarak yazıda yerini alacaktır.
EĞRİLER; harf oluşumuna neredeyse hazırız. Eğriler çizebilen çocuklar en başta insan olmak üzere artık pek çok figürü çizebilirler.
Olayları yumuşatmak, duygularının sevgi ve şefkatin farkına varmak. Duygularını ifade etmek, kendi özünü ve ruhunu tanımaya başlamak.
Mandalanın felsefesini hatırlayın. Eğri çizgiler ve daire çocuğun ruhu, öz farkındalığıdır.
DAiRE; a,o,d,g,b gibi oval harflerin çizimi için gerekli ön-şart şeklimiz. 3 yaş civarında yamukta olsa yuvarlağın tamamlanması beklenir.
Okul çağındaki çocuklar için tam ve kapalı yuvarlak çiziyor olması artık yazmaya başlamak için hazır olduğunun işaretidir. Ben’i temsil eder.
En fazla 5mm olması gereken çapıyla olgunlaşmanın gerçekleştiğini bize anlatır.
Tek tek çizilen işaretlerden bağlantılı ve satır sonuna kadar kalemin kağıt üzerinden kaldırılmadığı çizgilere geçilir. El yazısının temelini oluşturan bağlantılı çizgiler aynı zamanda çocuğun mental düzeyde analiz ve senteze hazır bulunuşluğunu temsil eder. Bu alıştırmaların süresi çocuğun özelliklerine göre değişir. Nihayet çizebildiğinde kas hafıza gelişmiştir. Kas hafızası gelişimi ancak düzenli tekrarlarla mümkündür. Çizgiler zorluğa göre sırayla verilmeli ve bir çizgi oturmadan diğerine geçilmemelidir. Önce üzerinden gitme sonra noktaları birleştirme ve nihayet çocuğun kendi refleksi ile çizebilmesi amaçlanmalıdır.
Şimdi benim size bir sorum olacak. Yukarıda saydığım özelliklerden hangisinin gelişiminin yarım kalmasını isterdiniz?
Ben size söyleyeyim. Hangi çizgiyi hızlıca geçtiyseniz onun çocuğa kazandıracağı özelliği yarım bıraktınız ya da hasar verdiniz.